Manieryzm – tendencja w literaturze europejskiej, w okresie przejściowym między renesansem i barokiem. W różnych krajach przybierała różne formy – we Włoszech określano ją jako marinizm, we Francji jako préciosité, w Hiszpanii jako gongoryzm, w Anglii zaś – jako eufuizm.
Manieryzm nie jest sam w sobie figurą stylistyczną, wpływa jednak na styl pisanego tekstu, wprowadzając do niego kwieciste metafory, wyszukane porównania i elementy mające w zamyśle zachwycić odbiorcę. Z perspektywy czasu manierystyczna twórczość bywa określana jako przesadzona i nieco śmieszna w swojej formie, w zamyśle poetów miała jednak przedłużyć i przewartościować charakterystyczne dla renesansu dążenie do harmonii i doskonałość języka.
Przykłady manieryzmu
Nie prę się, panno, znam się do kradzieży,
Ale choć jawne przy mnie będzie lice,
Nie wrócę, choćby męki, szubienice,
Powróz mię czekał i zgnojenie w wieży.
Tobie też tak być ostrą nie należy,
Bo więcej kradną twe śliczne źrenice,
I ja ich wszytkie wydam tajemnice,
Jeśli przewodnia temu nie zabieży.
A też niewielka potkała cię szkoda
I łacna tego, com ci wziął, nadgroda,
Bylebyś tylko poszła do zwierciadła.
Tyś sama w większej o kradzież jest zmazie,
Boś w rzeczy samej serce mi ukradła,
A jam cię ukradł tylko na obrazie.
(Jan Andrzej Morsztyn, Obraz ukradziony, przykład marinizmu)
Zamiast czapki, podszewkę nosić kapelusza,
Płaszczem z bai okrywać się, od czego tusza
Cuda w dwójnasób z wierzchu staje się pełniejszą;
Potem sto drwin gniewnego znosić gospodarza,
Który nic dać nie może za cenę najmniejszą,
Oto co marnotrawstwo na końcu wytwarza.
(Antoine Girard de Saint-Amant, Hulacy, Antologia Poezji Francuskiej Tom 2, tłum. Leopold Staff, przykład préciosité)