Metaplazm (gr. metaplasmus) – grupa figur z obszaru językoznawstwa, odnoszących się do manipulacji w obszarze pojedynczych wyrazów poprzez zmianę kolejności liter i sylab oraz przez dodawanie i odejmowanie nowych elementów.
Rodzaje metaplazmów
- Diastola – wydłużenie jednej z sylab lub samogłosek, najczęściej w celu wyrównania rytmu wypowiedzi (np. taaaka ryba).
- Epenteza – wstawienie dodatkowej głoski w środku wyrazu w celu ułatwienia wymowy (np. błędne mówienie Hendryk zamiast Henryk).
- Paragoga – wstawienie dodatkowej głoski lub grupy głosek na końcu wyrazu (np. we Lwowie).
- Proteza – wstawienie dodatkowej głoski lub grupy głosek na początku wyrazu, bardzo popularne w języku potocznym i gwarowym (np. łokno zamiast okno).
- Afereza – ominięcie głoski lub grupy głosek na początku wyrazu (np. skra zamiast iskra).
- Apokopa – ominięcie głoski lub grupy głosek na końcu wyrazu (np. Na lewo, na prawo, na le, na pra, a w środku już orkiestra gra – Julian Tuwim, Bal w operze).
- Elipsa – celowe pominięcie fragmentu zdania (np. Jakże nazwać, nad którą się czuwa, ciepła garść w oprawie uśmiechu – Wojciech Belon, Kołysanka dla Joanny II).
- Synereza – zespolenie się dwóch samogłosek w jedną (np. w gwarze świętokrzyskiej złapię wymawia się jako złape).
- Synkopa – ominięcie głoski lub sylaby w środku wyrazu (np. wymawianie orginalny zamiast oryginalny).
- Systola – skrócenie samogłoski w wyrazie (np. bida zamiast bieda).
- Metateza – przestawienie spółgłoski lub sylaby w wyrazie (np. leworwer zamiast rewolwer).
- Antisthecon – podstawienie spółgłoski lub sylaby w środku wyrazu (np. pojechany).
Należy wyraźnie zaznaczyć, że powyższe rodzaje metaplazmu obejmują w większości zmiany umotywowane fonetycznie, czyli spowodowane ułatwieniem wymowy albo "naciąganiem" rytmu wypowiedzi do swoich potrzeb.