Metonimia (gr. metonymía) – figura retoryczna blisko powiązana z metaforą. Polega ona na zastąpieniu nazwy przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w pewnej uchwytnej zależności. Owa zależność jest przeważnie rzeczywista i materialna, nie sięgająca głęboko do pokładów wyobraźni.
Metonimię niekiedy ciężko odróżnić od przenośni. Część źródeł nazywa ją odmianą metafory, część zaś - czymś zupełnie oddzielnym. My posłużymy się definicją znanego językoznawcy, Romana Jakobsona, który postawił metonimię i metaforę w opozycji do siebie, jako dwa komplementarne mechanizmy.
Jak tworzymy metonimię?
Liczba sposobów wydaje się być ograniczona tylko naszą pomysłowością. Oto niektóre z nich:
- Podanie przyczyny zamiast skutku i odwrotnie (lubić pędzel Matejki zamiast lubić obrazy Matejki, pot zamiast ciężka praca).
- Podanie autora zamiast dzieła (czytać Sienkiewicza zamiast czytać Potop, nudzić się Mickiewiczem zamiast nudzić się trzecią częścią Dziadów).
- Podanie nazwy kraju lub miasta zamiast ich mieszkańców lub instytucji i odwrotnie (cała Polska wita papieża zamiast Polacy witają papieża, Warszawa walczy zamiast warszawiacy walczą).
- Podanie symbolu w miejsce zjawiska (lub rzeczy), które ten symbol reprezentuje (zdobyć wieniec laurowy zamiast zdobyć zwycięstwo, pretendent do tronu zamiast pretendent do roli króla).
- Podanie własności zamiast właściciela (na balu było pełno fraków zamiast na balu było pełno mężczyzn ubranych we fraki).
- Podanie jednych przedmiotów zamiast innych, ale mających z nimi jakiś związek przyczynowy (pogasły okna zamiast pogasły światła w oknach).
- Podanie daty zamiast wydarzenia (10 kwietnia był wstrząsem dla polskiej polityki zamiast katastrofa smoleńska była wstrząsem dla polskiej polityki).
- Podanie materiału zamiast zrobionego z niego przedmiotu (ryknęły spiże zamiast ryknęły armaty, palenie gum zamiast palenie opon, stół zastawiony porcelaną zamiast stół zastawiony zastawą z porcelany, pić ze szkła zamiast pić ze szklanki).
- Podanie całości zamiast części (Ameryka zamiast Stany Zjednoczone).
- Podanie jednego zdarzenia w miejsce całej sekwencji zdarzeń (pójść do urn zamiast pójść na wybory, wypełnić głos i wrzucić do urny).
- Podanie cechy kategorii zamiast samej kategorii (biali, zamiast ludzi o białej skórze).
- Podanie elementu posiadającego określoną cechę zamiast całej kategorii cech (Judasz zamiast zdrajca).
- Podanie czynności, którą wykonuje obiekt w miejsce tego obiektu (lot jest opóźniony zamiast samolot odleci z opóźnieniem).
- Podanie pojemnika zamiast zawartości albo odwrotnie (zupa stoi na stole zamiast talerz z zupą stoi na stole, idziemy na kieliszek zamiast idziemy na wódkę).
- Podanie narzędzia zamiast osoby, która się nimi posługuje (skrzypce grały fenomenalnie zamiast skrzypek grał fenomenalnie).
- Podanie kierującego zamiast wykonawców (Bush zaatakował Irak zamiast wojska amerykańskie zaatakowały Irak).
- Podanie nazwy miejsca zamiast zjawiska (Hiroszima uświadomiła ludziom okrucieństwo wojny).
- Podanie organu zamiast zmysłu (oko spoczęło na pięknej budowli zamiast zobaczyłem piękną budowlę).