Anakolut (z gr. anakolouthon = nie nadążać) – figura retoryczna stanowiąca często nieświadomy błąd składniowy. Polega na zniekształceniu budowy zdania w taki sposób, że jego poszczególne człony tracą ze sobą logiczny związek i stają się gramatycznie niepoprawne.
W języku polskim anakolut pojawia się zwykle, gdy niedoświadczony mówca próbuje wtrącić do wypowiedzi mądrze wyglądające formy gramatyczne. Dotyczy to zwłaszcza imiesłowu przysłówkowego (tego z końcówkami -ąc, -wszy, -łszy), który bywa stosowany w bardzo przewrotnych kontekstach. Przykładowo możemy usłyszeć coś w rodzaju "będąc w szkole, dzwonił dzwonek
" lub "przyszedłszy do domu upadły mi klucze
".
Tego typu zabawne błędy nie uszły uwadze pisarzy i poetów. Anakolut bywa dla nich środkiem stylistycznym imitującym mowę potoczną. Nie jest to jedyne jego zastosowanie w literaturze. Pojemna definicja anakolutu pozwala na wykorzystanie go w przeróżnych celach, zwłaszcza w ambitnej poezji.
Pamiętaj: anakolutu nie należy mylić z anacolouthos!
Przykłady
Jak pełna tłuszczów burza...
I ciągle pod ta chmurą
Stoi ktoś zabiedzony. Uszy nosi w górę
I słucha bogobojnie, co tam burczy, czka, szczeka.
I łeb w ramiona wciska. – Myślący – jakoś przeczekać...
(Ernest Bryll, Portret sarmacki)
Tu sęk! - krzyknął Kropiciel - gdybym mógł podskoczyć
Do tronu i Kropidłem, plusk, raz cara zmoczyć,
To już by on nie wrócił ni kijowskim traktem,
Ni mińskim, ni za żadnym Buchmana kontraktem,
Aniby go wskrzesili z mocy Bożej popi,
Ni z mocy Belzebuba - ten mi zuch, kto kropi.
Panie Buchman, Waścina rzecz bardzo wymowna,
Ale wymowa - szum, drum; kropić - to rzecz głowna
(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz)