Barbaryzm (gr. barbarismós = obcy, cudzoziemiec) – figura retoryczna polegająca na wprowadzeniu do wypowiedzi elementu obcego języka. Może być to pojedynczy wyraz, cały zwrot lub nawet konstrukcja gramatyczna.
Barbaryzmy to przede wszystkim pojedyncze, okazjonalne zapożyczenia. Przy większym (karykaturalnym wręcz) ich natężeniu mamy do czynienia z makaronizmem. Jeśli użycie obcego wyrażenia jest niezbędne (z uwagi na brak rodzimego odpowiednika) – barbaryzm nazywamy egzotyzmem.
Rodzaje zapożyczeń
- Z konkretnych języków: anglicyzmy, amerykanizmy, germanizmy, bohemizmy (z czeskiego), rusycyzmy (z rosyjskiego), ukrainizmy, białorusycyzmy, lituanizmy (z litewskiego), hungaryzmy (z węgierskiego), galicyzmy (z francuskiego), italianizmy (z włoskiego), grecyzmy (z greckiego), japonizmy, arabizmy (z arabskiego), turcyzmu (z tureckiego).
- Z grup językowych: slawizmy (także słowianizmy), rutenizmy (z języków ruskich), iberyzmy (z języka hiszpańskiego i portugalskiego), romanizmy (z języków romańskich), orientalizmy (z języków orientalnych), europeizmy (wyrazy wspólne dla łaciny, greki i języków współczesnych).
- Z języków wymarłych: cerkiewizmy (ze staro-cerkiewno-słowiańskiego), hellenizmy (z greckiego), latynizmy (z łaciny), hebraizmy.
Przykłady barbaryzmów
Bo to wziąć żywcem nieprzyjaciela już nic więcej nie zrobić significat; a tymczasem, kiedy Pan Bóg poszczęści, może kilku na to miejsce zabić, co się z owym jednym zabawi.
(Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki)
Ale twój ojciec na wszelką pylinkę ziemi i na wszelkie ziarneczko mrze z upragnienia, a ty znów w tym roku sępa ludziom pokazujesz ze strachu, że cię w sołdaty zaraz wezmą.
(Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem)
Kiedy Wokulski skończył przeglądać księgi (na usilną prośbę Rzeckiego wziął się do nich w parę godzin po powrocie z banhofu), pan Ignacy otworzył kasę ogniotrwałą i z uroczystą miną wydobył stamtąd list Suzina.
(Bolesław Prus, Lalka)