Ironia

Ironia (stgr. eironeia – udawanie głupszego, oszukiwanie) – figura retoryczna polegająca na sprzeczności pomiędzy dosłownym, a zamierzonym znaczeniem wypowiedzi. Odbiorca w większości przypadków zauważa tę sprzeczność i traktuje ją w kategoriach parodii lub ukrytej drwiny.

Przykład: Ale urocze miejsce! (wypowiedziane w chwili, gdy przejeżdżamy przez jakąś zapuszczoną i okropną mieścinę).

Funkcje ironii

  • Wykpienie przeciwnika (funkcja satyryczna).
  • Wzmocnienie argumentów.
  • Urozmaicenie wypowiedzi.
  • Okazanie dystansu (również wobec samego siebie – autoironia).
  • Zjednanie sobie publiczności.

Uwaga!

Ironię trzeba stosować bardzo ostrożnie. Jej zrozumienie przez odbiorcę może bowiem zależeć od wielu czynników – także tych niewerbalnych. Nadawca komunikatu ma w pewnym sensie wyższość nad odbiorcą, ponieważ niezauważenie ironii potrafi doprowadzić do kompromitacji adresata wypowiedzi.

Przykłady ironii

Jakiś poważny pan stanął w obronie kolejarza i twierdził, że słyszał, jak ten żołnierz pierwszy zaczął rozmawiać o sygnałach alarmowych. Natomiast Szwejk stale coś mówił o swojej uczciwości i o tym, że wcale nie jest zainteresowany w opóźnianiu pociągu, ponieważ jedzie na wojnę.

(Jaroslav Hašek, Przygody Dobrego Wojaka Szwejka - książka wyśmiewająca wojnę, pełna ukrytych iluzji i ironii, w tym fragmencie komunikująca dosłownie: tylko głupcom spieszy się na wojnę)

Na placu, na którym powieszono ostatnich Czarnych Wężów, zbudowano zakład filantropijny; pastorowie w kościołach uczyli co niedziela miłości bliźniego, poszanowania cudzej własności i innych cnót, potrzebnych ucywilizowanemu społeczeństwu

(Henryk Sienkiewicz, Sachem – autor w ironiczny sposób opisuje obłudę mieszkańców miasteczka)

Wtem dwóch z uczty wczorajszej kompanów przybyło.
Jakże nie poczęstować, gdy kto w dom przychodzi?
Jak częstować, a nie pić? i to się nie godzi;
więc ja znowu do wódki, wypiłem niechcący:
Omne trinum perfectum, bo trunek gorący
dobry jest na żołądek. Jakoż w punkcie zdrowy,
ustały i nudności, ustał i ból głowy.

(Ignacy Krasicki, Pijaństwo – autor pod przykrywką pochwały pijaństwa krytykuje przywary Polaków)

Kochani ludożercy
nie patrzcie wilkiem
na człowieka
który pyta o wolne miejsce
w przedziale kolejowym
zrozumcie
inni ludzie też mają
dwie nogi i siedzenie

(Tadeusz Różewicz, Wiersz do ludożerców – kochani ludożercy to w rzeczywistości krytykowani przez autora ludzie bezwzględni i samolubni)

Angielska nazwa
irony