Litota

Litota (gr. litotes = skromność, prostota) – figura retoryczna polegająca na osłabieniu wydźwięku danego określenia poprzez zastąpienie go jego zaprzeczonym antonimem. Np. mówiąc niegłupi zamiast mądry łagodzimy naszą wypowiedź i zmniejszamy "moc" użytego przymiotnika. Warto nadmienić, że litota, w przeciwieństwie do eufemizmu, służy łagodzeniu określeń nie tylko negatywnych, ale też pozytywnych i neutralnych.

Mówca stosujący litotę podkreśla swoją skromność, co według wytycznych z antycznego Ad Herennium zbliża go do słuchaczy. Bagatelizując w ten sposób swoje osiągnięcia unika stawiania się ponad publicznością.

W codziennej komunikacji litoty używa się często w celu poparcia danej idei bez okazywania przesadnego entuzjazmu (np. nie najgorzej zamiast świetnie). Określenia tego typu (jak chociażby nieźle) przeniknęły na stałe do potocznej polszczyzny, spotkać je można również w większości popularnych języków obcych.

Odmianą litoty jest tapeinoza.

Przykłady użycia litoty

— Czy to także twoje dzieło, Gandalfie, drogi przyjacielu? - spytał Theoden. - Niemałych rzeczy dokonałeś w ciągu wieczora i jednej nocy!

(J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni - tom II - Dwie Wieże)

Nie głupi Esik,
Swój pularesik
Zapina gdziesik,
Ochłonął w mig,
Płaci co żywo
Za małe piwo,
Z miną złośliwą
Za drzwiami znikł.

(Tadeusz Boy-Żeleński, Słówka, Dzień p. Esika w Ostendzie)

Chociaż książę w ostatnich czasach nie był zbytnio spostrzegawczy, jakoś mu się rzuciło w oczy, że od czasu kiedy wyprowadził się od nich generał Iwołgin, to znaczy od trzech dni, Lebiediew zaczął się bardzo źle prowadzić.

(Fiodor Dostojewski, Idiota)

Alternatywne nazwy
antenantiosis
diminutio
Angielska nazwa
Litotes