Makaronizm – figura retoryczna polegająca na wprowadzaniu do wypowiedzi elementów języków obcych, które pełnią funkcje równoprawne w stosunku do rodzimej mowy. Ich użycie wiąże się z panującą mową lub obowiązującym żargonem i z perspektywy czasu może nabrać wręcz karykaturalnej postaci. W odróżnieniu od barbaryzmu, makaronizm ociera się o przesadę i śmieszność.
Już w XVII wieku w makaronizmach specjalizował się nurt literatury sarmackiej, ochoczo czerpiący z łaciny i języka włoskiego. Nieprawdopodobnie dynamiczny przypływ obcych elementów językowych przerwała dopiero epoka oświecenia, w której piętnowano ślepą pogoń za cudzoziemskością.
Dziś makaronizmy spotykamy zarówno w prześmiewczych tekstach satyrycznych, jak i w codziennym języku ludzi powiązanych z branżą ekonomii i nowych technologii. Łacinę zastąpił awansowany do roli międzynarodowego standardu język angielski.
Przykłady makaronizmów
Ponieważ magnorum non est laus, sed admiratio, krótkiego tylko, jako niegdy Sallustius ad Carthaginem, do tych przezacnych familiantów zażywszy apostrophe: De vestra quidem laude melius est tacere, quam pauca loqui, to tylko przydam, że kto tak wiek prowadzi, jego nobilitas jest duplicata.
(Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki)
Est prope wysokum celeberrima silva Krakovum,
Quercubus insignis, multo miranda żołędzio,
Istuleam spectans wodam Gdańskumąue gościńcum;
Dąbie nomen habet, Dąbie dixere priores.
(Jan Kochanowski, Carmen Macaronicum)
Raczył przed szlachtą bracią wnet ogłosić
Intromisyją Hrabi do zamku, do dworu
Sopliców, do wsi, gruntów zasianych, ugoru,
Słowem cum gais, boris et graniciebus,
Kmetonibus, scultetis et omnibus rebus
Et quibusdam aliis.
(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz)