Peryfraza (gr. periphrasis – omówienie) – figura retoryczna polegająca na zastąpieniu danego wyrazu lub frazy różnoważnikiem znaczeniowym. Najczęściej funkcjonuje jako podmiana nazwy obiektu na jego rozbudowany opis.
Motywacja stosywania peryfrazy może być najróżniejsza – od chęci uniknięcia wstydliwego tematu (np. idę tam, gdzie król chodzi na piechotę
) po urozmaicenie swojej wypowiedzi (np. mickiewiczowskie pije z chińskich ziół ciągnione treści
zamiast prostego pije herbatę
). Nie należy mylić jej z parafrazą, czyli swobodną przeróbką tekstu.
Odmianą peryfrazy jest dobrze nam znany eufemizm, łagodzący mocne słowa.
Przykłady
Aż nastąpił taki rok
Smutny rok tak widać trzeba
Nie przyszedł Bieda zieloną wiosną
Miejsce gdzie siadał zielskiem zarosło
I choć niejeden wytężał wzrok
Choć lato pustym gościńcem przeszło
Z rudymi liśćmi, jesieni scheda
Wiatrem niesiony popłynął w przeszłość
Majster bieda
(Wojciech Belon, Majster Bieda, peryfraza słowa "umarł")
Pokój — szczęśliwość; ale bojowanie
Byt nasz podniebny: on srogi ciemności
Hetman i świata łakome marności
O nasze pilno czynią zepsowanie.
(Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet IV, pokrętny opis Szatana)