Metalepsja

Metalepsja (gr. metálēpsis – zmiana) – figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu wyrazu albo zwrotu innym, pozostającym w odległym powiązaniu. Nazywa się ją nieraz "podwójną metonimią", działa bowiem w podobny sposób, różni się jednak znacznie większą odległością pomiędzy znaczeniami elementu zastępującego i zastępowanego (np. możemy zaopiekować się kimś i powiedzieć, że wzięliśmy go pod swój dach - dach jest wówczas synekdochą w stosunku do domu, a dom - metonimią opieki; całość stanowi metalepsję). Metalepsja może być utworzona poprzez:

• Zastąpienie zakresu czasu opisem zjawiska o takim samym czasie trwania (trzy razy księżyc odmienił się złoty zamiast minęły trzy miesiące, przeżyła 50 wiosen zamiast 50 lat).
• Użycie nazwy zjawiska wcześniejszego na oznaczenie późniejszego lub odwrotnie (pojechaliśmy na wczasy zamiast jesteśmy na wczasach, ojciec poszedł do pracy zamiast ojciec jest w pracy).
• Zastąpienie skutku przyczyną i odwrotnie (mam ciężką nogę zamiast jadę szybko, już nie cierpi zamiast umarł).

Przykłady metalepsji

Gdy wjechał do Jerozolimy, poruszyło się całe miasto, i pytano: «Kto to jest?» A tłumy odpowiadały: «To jest prorok, Jezus z Nazaretu w Galilei».

(Biblia Tysiąclecia, Mt 21,10, miasto jest bardziej ogólnym terminem oznaczającym Jerozolimę i zarazem oznacza każdego jej mieszkańca z osobna)